Mendil Altında ve Memduh Şevket Esendal

Memduh Şevket Esendal’ın Mendil Altında kitabı, Türkçe yazılmış en güzel öykü kitaplarından birisi. Mendil Altında, sade dili, ince mizahı ve eleştirel yaklaşımı ile Esendal’ın bizlere bıraktığı asırlık bir hazine gibi. Tarakçıların Raşit’ten Bostancıların Nedim’e, Suyolcu’nun Aziz’den Saatçı’nın Arif’e, Feminist Sâlim Bey’den Hafız Nuri Efendi’ye kadar bizim insanlarımızı yazıyor Esendal.

Kitapta yer alan söyleşisinde edebiyata olan ilgisini şöyle anlatıyor Esendal: “Edebiyatı, sanatı bilmem… Alakam yok bunlarla… Edebiyatı bilmek bir iştir. Hiç mi meşgul olmadım bunlarla… Usulünü, kaidesini beceremem… Mesela istiare neye derler deseniz, cevap veremem… Okuduğum bir roman veya hikâye romantik midir, realist midir, natüralist midir, hangisidir, ayırt edemem. Yalnız beyefendi ben şiir okumaktan, hikâye okumaktan hoşlanırım. Hele hikâye okumaya bayılırım. Nerede bulsam bir hikâye hemen okurum.”

Kısa öyküleriyle Türk edebiyatına can veren Esendal’ın bu alçakgönüllü tavrı öykülerine de yansımıştır. Sıradan insanların günlük yaşamları, Esendal’ın ince mizahı, sade anlatımı ve günlük konuşma dili içinde çarpıcı öykülere dönüşür. Esendal’ın öykülerini okuduğunuzda sadeliğin süslü yazmaktan çok daha güçlü bir silah olduğunu fark edersiniz.

Aynı yatakta ömür geçirmiş huysuz iki karı kocayı şöyle konuşturur Esendal:

“Hanım zaten hava sıcak. Bir de sen arkama sokuluyorsun… Soluğun tuğla komuş gibi arkamı yakıyor!”

Öykünün kahramanları ete kemiğe bürünür. Siz gülerken yüreğinizi sızlatan bir cümle gelir:

“Bir yastıkta kocayacağımız kadar kocadık. Şimdi bir yastıkta ölmek kaldı.”

Öyle duru, öyle içten, öylesine insanın içine işleyen bir anlatımı var ki Esendal’ın, her öyküde ayrı bir dünya içinde buluyorsunuz kendinizi. Bu öykülerin neresi güzel diye sorulsa, şurasıdır diyecek bir yeri yok. Belki de iyi öykü yazmanın tarifi bu olsa gerek. Gücünü zekâ ve sadelikten alan kılıç gibi ince ve keskin bir mizah. Esendal öykülerinin okurdaki karşılığının tek tümcede tarifi yapılmak istense “Yüzünüzdeki hınzır gülümseme, yüreğinizdeki kıpırtı ve bir sonraki öykü için duyduğunuz merak” denilebilir.

Memduh Şevket Esendal’ın gözlemcilik yeteneği öykülerinde hemen kendisini gösterir. Gündelik yaşamın sıradan görünen ayrıntıları, Esendal öykülerinin belkemiğini oluşturur. İki ay önce tamir olsun diye karısının pabuçlarını verdiği ayakkabıcıyla Haşmet Gülkokan’ın sohbetindeki ayrıntılar gibi:

- Haşmet Bey bana iki gün izin veremez misin?

- Vermeyip de ne halt edeceğiz? Şimdi pabuçları geri istesem, bulması iki gün sürer. Belki de hiç bulunmaz!

- Yok pabuçlar burdadır.

Eskici, pabuçları hemen bulacağını sanarak tezgâhın altını karıştırdı, yok. Orada duran bir sandığın içindeki eskileri eşelemeye başladı. Bulamadı. Çırağına çıkışacak oldu, tutmadı.

- Burada idi. Ben kendi elimle koydum. Bu hiçbir şeyi yerinde bırakmaz ki!

Düğünde başına musallat olan bir sarhoştan kurtulamayan Avni Hurufi Efendi, satın almaya gittikleri evde gramofonu açtırıp fokstrot yapmaya başlayan tuhaf tanıdıklar, handa konaklayan yabancıyı zorla evine getirip sabaha kadar kendi şiirlerini okuyan Hacı, işten evine gidene kadar bulaşmadığı esnaf kalmayan Haşmet Gülkokan, mendil altında uyuklamaya çalışan Sicil Müdürü Cavit Bey ve daha nicelerini büyük bir zevkle okuyacaksınız.

Kitapta yer alan söyleşide anlatımındaki sadeliği, biraz da alaycı bir üslupla şöyle açıklıyor Memduh Şevket Esendal: “Edebiyatı bilmediğimden, marifetsizliğimden sade yazmışımdır. Bilsem, öyle düpedüz yazar mıyım hiç? Köylü bir şeyi söylerken dikine, olduğu gibi söyler. Neden? Süslemesini bilmez, benzetmesini bilmez, anlatmasını bilmez de ondan. Marifetli insanlar öyle yapmazlar. Sözlerine, yazılarına marifetlerini sokarlar, hünerlerini gösterirler. Aslını sorarsanız marifet hayatın içinde, hayata uymayan bir şeydir. Benim dilim kısa. İstediklerimi anlatabilmek güç.”

Eğer bu paragraftaki “marifet hayatın içinde, hayata uymayan bir şeydir” sözü dikkatinizi çektiyse aradığınız marifetsiz, gösterişsiz duruluğu Esendal’ın öykülerinde bulacaksınız demektir.

Memduh Şevket Esendal’ın Mendil Altında kitabını indirimli fiyat ve avantajlı kargo seçeneği ile hemen satın almak için tıklayın.