Kalbi, Ege’de Kaldı
Yaşamının yaklaşık çeyrek yüzyılını Bodrum’da geçiren Halikarnas Balıkçısı; hikâyelerinde, bulunduğu ve tutkunu olduğu bu çevrenin ve Ege’nin insanlarını yazmıştır. Toplam yirmi bir hikâyesinin yer aldığı “Parmak Damgası”nda; kaptan, balıkçı, sünger avcısı dalgıçlar başta olmak üzere, tüm deniz emekçileri, kendi halinde yaşayan yoksul kadın ve erkekler, masum çocuklar, genç kızlar... Onun kahramanlarıdır. İstanbul ve İzmir’de geçen hikâyeleri de yine küçük insanların dünyasına uzanır: Tütün işçileri, sınıf atlamaya çalışan yoksul daktilo kızlar, delikanlılar…
Kendi küçük çevrelerinde, lakaplarıyla tanınan sayısız karakter karşımıza çıkar: Domino Ayşe, Kara Fadik, Fosforlu Handan, Şıpşıpın Ayşe, Yedibenli Huriye… Kerpeten Halil, Barbutçu Mehmet, Çolak Hüseyin, Lostromo Süleyman, Badibadi Muhsin, Yengeç Dede, Megafon Şaban Kaptan, Aferin Kaptan, Hoşbulduk Selim Kaptan…
Denizde kaynaşan sayısız balık ve deniz canlısı gelip geçer: Vlahoslar, orfoslar, skaros alayı, deniz memesi, fındık büyüklüğünde beyaz ve lacivert mersinler, sinagrit, lahoslar, fangri balıkları, deniz çıyanları ve böcekleri, akya, köpekbalığı, dana gözlü renk renk balıklar, yılanbalıkları, kılıçbalıkları, ahtapotlar…
Denizcilikle ilgili çeşit çeşit deyim, terim, sözcük kullanılır: Pruvanın küpeştesi, tam pupa, kayığın burnu kavanço etmesi, skafandar aygıtı, teknenin dumbuçosu, küpeşte, punya delikleri, mayna, yelkenleri camadana vurmak, alarga, kürek salmastraları…
Yöredeki insanların geçimine ilişkin ipuçları yer alır: Badem kırmaya giden, eşeğine binip pazara küfeyle portakal taşıyan kızlar, pazarda yumurta, zeytin, yemiş ve zerzevatını satan, buğdayını değirmene götüren köylüler ve elbette balıkçılar, ille de sünger dalgıçları…
“Denizde malın varsa yok bil;
Denizci kocan varsa kendini dul bil.”
Vazgeçilmez bir ekmek kapısı olan denizin güzellikleri, çekiciliği kadar, tehlikeleri de sonsuzdur.
Bodrum-Marmaris civarında “sünger dalgıçlığı” bir zamanlar para kazandıran, ancak –o günün teknolojisiyle- çok tehlikeli ve ustalık gerektiren bir meslekmiş. Bu uğurda ölen, sakat kalan ne çok insan olduğunu Balıkçı’nın kimi hikâyelerinden açıkça anlıyoruz. “Domino Ayşe” hikâyesindeki ‘sünger dalgıcı’ fukara genç, vurgun yemiş ve bir ayağı aksak kalmıştır… “Ege’nin Dibi”nde Marmarisli Dalgıç Aliş, bir batıktaki para dolu kasayı kurtarmak için dalar; aynı öyküde ihtiyar dalgıç Yengeç Dede’nin gençliğinde ne kadar cevval bir sünger avcısı olduğu ve vurgunla sakat kaldığını öğreniriz. “Dalgıcın Parçaları” yine iki dalgıç kardeşin, son derece trajik hikâyesini anlatır.
Bir zamanlar “Milas yolunun taşları kadar kalabalık” ve çalışkan denizciler olan “Karabulutoğulları” da fırtınaya çok kurban vermiş bir ailedir. Hikâyede tarih tekerrür ederken, denizde kopan kasırganın, hortumun betimlendiği yerler, gerçekten etkileyicidir. “Aygır Zehra’nın Kurabiyeleri” Karaburun açıklarında fırtınaya tutulan bir teknede yaralanan gemici Koca Selim’in bir çırpıda okunan hikâyesidir.
İnsanı gülümseten, inanılmaz güzellikte deniz hikâyeleri de var, elbet. “Dört Kaptan”da; Cimri Mahmut, Duba Davut, Çakaloz Veli ve Hovarda Ali’nin evlenmek için paylaşamadıkları Esma yüzünden düştükleri komik durumları okuruz. “Lebip Bey’in Balıkçılığı” keyifli, bilgilendiren, aynı zamanda içinde mizah barındıran bir hikâye; üstelik ‘Aferin Reis’ sayesinde, inanılmaz vuruculukta bir finali var.
”Yaşasın Atlar” da biricik kızı Raziye’yi bir denizciye vermemek için direnen Tahsin Ağa’nın; “Adadan Adaya” da ise sofu üvey ağabeyinin evinde sığıntı gibi oturan Kara Fatma’nın hikâyeleri var. Kitaba adını veren “Parmak Damgası” köyün öğretmeni Seniha ile okuma-yazması olmayan Balıkçı Mahmut’un aşkına tanıklık eden, büyüleyici bir hikâye!
Babası da kaçakçı olan Kerimoğlu Hasan, denizde korsanlık, hırsızlık yapan biridir. Onun Hikâyesi “Haydut”ta verilir. Mekânı bir gemi olan iki hikâye de var: “Dönmeyen” ve “Barbut”.
Büyük şehir hikâyeleri de var kitapta. İstanbul’da geçen “Pazen Don” hikâyesi, daktilo kız Gülşen’in sınıf atlama çabalarını, İzmir’de bir fabrikada tütün işçisi olarak çalışan “Fosforlu Handan” güzelliği başına bela olmuş bir genç kızı anlatır. “Hortlayan Bakış” yine İstanbul’da geçer, cimri bir karaktere odaklanmıştır.
Denize daha uzaktaki köylerde, tarla ve bahçesinde üretenlere de rastlarız. “Aptal Memiş Efe” ölüme yas tutmak yerine, toprağa durmadan tohum eken, iyi betimlenmiş bir köylü portresidir. “Gerçeğin Direkleri” doğanın içinde süse püse, süslü söze gerek kalmadan, hesapsız kitapsız, ayıpla günahla kirlenmemiş bir aşkın, doğallıkla nasıl yaşanacağına dair akıcı bir hikâyedir. “Kara Gece” ise kurgusu daha farklı, çiçeklere ilişkin, olağanüstü bir hikâye, diyebiliriz.
“Sevgi Tanrıçası Afrodit bu denizlerden doğarken,
bu denizler mutlaka yine böyle güzeldi.”
Halikarnas Balıkçısı, Anadolu’nun uygarlık tarihi ve mitoloji zenginliğini, yazdığı pek çok kitabında; entelektüel bilgisi, derin sezgisi, yorum gücü, kanıt ve örnekleriyle bıkıp usanmadan bizlere anlattı. “Parmak Damgası”nda bulunan hikâyelerinin –“Etrim Yolunda” başta olmak üzere- çoğuna mekân olan Bodrum, Marmaris, Ege bu uygarlıkların izleriyle doludur; dolayısıyla hikâyelerinde ören yerleri, kalıntılar, mitolojik unsurlar, sık sık karşımıza çıkar: “… Büyük dehlizlerle garip kemerli mahzenlere, üç sütunlu kubbelere rasgeldim. Dört bin yıl önce yok olmuş insanların, aşkların, kinlerin mezarı olan ölü binalar, çalılarla örtülü birçok yıkıntı, yerlerde serili duruyordu.” “Ay ışığında, ak bir mermer yontu gibi ağarıyordu.” “Lambuka, mitolojik suratlı bir balıktır” “…gövdesi, tek parça bir mermer sütun gibi arkaya doğru, denize düştü.” “Kıyıda mermerden, Dorik stilde bir tapınak kalıntısı vardı.”
“Parmak Damgası” İçin Küçük Bir Not Daha…
Halikarnas Balıkçısı'nın "Aganta Burina Burinata" adlı romanı ve “Parmak Damgası” öyküsünden hareketle, 1985 yılında TRT’de yayımlanmaya başlayan altı bölümlük bir dizi çekilmişti. Okan Uysaler’in yönettiği dizinin başrollerinde Zuhal Olcay (Seniha), Aytaç Arman (Mahmut), Aliye Rona, İhsan Yüce, Kadir Savun, Sema Aybars gibi çok önemli oyuncular rol almıştı.
***
Satın almak için tıklayın.